Leeuwarden, december 2017
                    
t.a.v. Gedeputeerde en provinciale Staten provinsje Fryslân, College van B&W en raad gemeente Leeuwarden, beleidsambtenaren, Fonds Podiumkunsten, Nederlands Letterenfonds, Filmfonds, Ministerie van OC&W en diverse media
                    
Kunst en festivals in Friesland: we staan voor een tweesprong
Het is een spannende tijd voor kunst en cultuur in Friesland en Leeuwarden. Iedereen van beleidsmaker tot kunstenaar, beseft dat de aanjagende werking van de Culturele Hoofdstad (die onmiskenbaar bestaat) na 2018 moet worden omgezet in een blijvend structurele, open sector en samenleving, met kunst en cultuur in het hart. Wat de Culturele Hoofdstad ons leert, is dat wij de buitenwereld hard nodig hebben en dat het juist heel goed bij ons Friezen past om de luiken open te gooien. Om die buitenwereld binnen te laten. Dat maakt ons allen rijker en dat opent ogen van anderen voor onze taal en cultuur. Dat merk en voel je nu al, ook al is 2018 nog niet eens begonnen.
                    
De provincie en gemeente zijn bezig met herijkingen in hun cultuurbeleid, de Culturele Hoofdstad is bezig met hun legacy. Echter voor ons als festivals – deels in het programma van 2018, deels daarbuiten – voelt het alsof onze urgentie niet wordt gedeeld. Wij hopen dat beleidsmakers zich bewust zijn van het afbreukrisico van onze soms prille, altijd fragiele organisaties. Wij staan te trappelen om in 2019 te laten zien wat het allemaal heeft opgeleverd (juist ook de festivals buiten het programma van de Culturele Hoofdstad), maar we zijn bang dat we er misschien niet meer zijn. Dat de festivals en een groot deel van de artistieke vernieuwing, publieksopbouw voor avontuurlijk programma, innovatie, sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en daarmee samenhangende economische effecten in Friesland en Leeuwarden implodeert.
                    
In dit manifest lichten wij onze visie toe en schetsen wij de stappen die naar ons inziens nodig zijn om op korte termijn (2019 en 2020) en op lange termijn (2021 en verder) de legacy van het jaar waar wij zo hard aan gewerkt hebben te waarborgen.
                    
Friesland en de rest van Nederland
In september 2017 publiceerde NRC Handelsblad een artikel over het landelijke belang van kunst en cultuur in Friesland. De resultaten zijn bedroevend. Buiten de provincie Friesland hebben maar weinig mensen een hoge pet op van de Friese kunst en cultuur. Stad Leeuwarden en provincie Friesland bungelen onderaan de ranglijsten van cultureel en creatief imago en “De provincie staat verder niet bekend om interessante architectuur (8ste in de ranglijst van provincies), musea (9), podia (9) of festivals (9).” Alleen het festival Oerol is volgens het onderzoek van NRC een landelijk sterk merk.
                    
Hoewel wat kort door de bocht zijn wij het in de basis eens met de strekking van het NRC artikel.  Decennialang lag de focus van het Friese en Leeuwarder cultuurbeleid op conservatie van het Fries en van kunst en cultuur als middel voor maatschappelijke doelstellingen. En dat merk je. Er is op het vlak van kunst bijna niets in de provincie om voor af te reizen. Natuurlijk zijn er een paar uitzonderingen (Fries Museum, Tryater, Princessehof, Oerol, Into the Grave etc.), maar gezien de omvang van de provincie is dit bar weinig. Mensen reizen voor topkunst - weten we in Friesland bijvoorbeeld door het succes van de Alma Tadema tentoonstelling - maar die is er bijna niet.
                   

Bovendien wordt er in Friesland weinig kunst gemaakt en is er vrijwel geen ruimte voor experiment, omdat dit simpelweg bijna nergens belegd is. Wie in de basisinfrastructuur van stad en provincie zijn op aarde om kunst (beeldend, theater, popcultuur, literatuur, dans etc.) te maken? Wederom Tryater en een aantal kleinere spelers.

Ondersteuning vanuit de culturele basisinfrastructuur van Friesland en Leeuwarden voor het dynamische, hedendaagse (podium)kunstenveld is heel summier. Het geld gaat – en dat is ook logisch en nodig – naar grotere instituten met andere doelstellingen. Laat een ding duidelijk zijn: wij erkennen allemaal het belang van dit deel van de bestaande infrastructuur. Deze brief is geenszins om ons ‘af te zetten tegen anderen in de sector’.
                    
Een structurele verbetering is nodig
Is Leeuwarden-Fryslân dan terecht een Culturele Hoofdstad van Europa? Op basis van wat er tot voorheen bestond aan infrastructuur niet. Wel als de titel Culturele Hoofdstad wordt geïnterpreteerd als culturele aanjager voor stad en regio. Aanjager van een betere en spannender infrastructuur. Met de titel Culturele Hoofdstad willen wij als provincie stijgen in alle categorieën uit het NRC onderzoek, om zo Friesland nog aantrekkelijker te maken om te vestigen en te bezoeken. Wij zien dit als uitdaging! En dat kan alleen wanneer het gehele kunstenveld er structureel beter op wordt.                    
Laten we 2018 dan eens vanuit dat oogpunt bekijken? Waarin zit de structurele versterking van het kunstenveld?
                    
Daar is je legacy! Of niet?
Oeffff... als het gaat over structurele mogelijkheden voor het verbeteren van het kunstenveld an sich (en dus niet alleen kunst als middel voor een maatschappelijk doel!), dan zijn die op één hand te tellen. En de mogelijkheden zitten vooral in de festivals. Kunstenfestivals als Welcome to The Village, Oranjewoud Festival en Explore the North ontwikkelen zich allemaal tot festivals van landelijk en lokaal belang en voegen zich daarmee bij Oerol, Into the Great Wide Open en Noordelijk Film Festival. Het zijn festivals waar kunst te zien is, die elders in de omgeving geen voet aan de grond krijgt. Hiervoor is een relatief groot en avontuurlijk publiek te vinden binnen Friesland en ver daarbuiten. Het publiek wordt daarbij verleid eens buiten de eigen comfortzone te stappen. Al deze festivals worden ook door het rijk ondersteund in verschillende regelingen. Een unicum voor Friesland, met ook nog eens een behoorlijk positief economisch effect. In zo’n provincie wil je wonen!
                    
Nou mooi toch! Daar is je je legacy, je verbetering van het kunstenveld! Of nee... toch niet?
                    
Nee, toch niet.
                    
Bestaande structuur voor festivals is niet toereikend
Festivals en in Leeuwarden en Friesland zijn jarenlang alleen incidenteel ondersteund. Sinds 2016 is er een festivalregeling bij de provincie met een adviescommissie, maar de gemeente Leeuwarden heeft vooralsnog geen eigen regeling ingesteld. De regeling bij de provincie was een fijne, belangrijke stap vooruit. Echter het bedrag binnen de regeling en de maximale bedragen per festival zijn lang niet toereikend om straks in 2019 de ambities van de festivals op te vangen als Culturele Hoofdstad voorbij is, om van de situatie bij de gemeente nog maar te zwijgen. De bedragen zijn in de huidige situatie al niet toereikend.
                    
Wat gebeurt er als er nu geen passende structurele oplossing komt voor de festivals in Friesland?
                    

  • Festivals bouwen in 2017 en 2018 aan ambitieus programma en uitstraling, maar vallen in 2019  terug in lokale financiering. Daarmee wordt een natuurlijk groei in de kiem gesmoord, en gaan er festivals omvallen. Zowel festivals binnen het programma van Culturele Hoofdstad als festivals daarbuiten, die het ook al jaren moeten doen met schaarse middelen.
  • Daarbij zien landelijke ondersteuners (rijksfondsen, ministerie van OC&W) een gebrek aan ambitie van lokale overheden en schroeven zij hun bijdragen terug met grote gevolgen voor de economische effecten van de festivals. Let wel! Het binnenhalen van landelijke subsidies doen festivals nu op eigen kracht en dat is geen sinecure.
  • Wanneer festivals omvallen wordt de bodem onder de legacy van Leeuwarden-Fryslân 2018 uitgehaald. Mag een culturele hoofdstad zonder noemenswaardige impuls voor een landelijk relatief zwakke kunstensector als geslaagd worden beschouwd?
  • De festivals zijn onderdeel geworden van de culturele keten in Friesland, het noorden en het land. Wij allen hebben daar een belangrijke plaats in bevochten. Wanneer wij uit de keten vallen of de activiteiten moeten terugschroeven heeft het hele culturele veld daar last van. Het Noord Nederlands Orkest ziet deze festivals bijvoorbeeld als belangrijke plekken voor experiment en het bereiken van nieuw publiek. Daarbij valt er met deze festivals een belangrijk landelijke netwerk voor Friesland en Leeuwarden weg. Daarnaast heeft het onderwijs en zeker het kunstvakonderwijs van de Academie voor Popcultuur baat bij een sterkere infrastructuur van kunst en cultuur in haar directe omgeving, zodat meer studenten zich hier vestigen en niet dagelijks heen en weer reizen tussen Groningen en Leeuwarden.
  • Mensen die nu hard werken aan deze festivals gaan hun heil elders zoeken. Er ontstaat een braindrain en er verdwijnt een schat aan ervaring en gedrevenheid. Ook de mensen die voor de organisatie Culturele Hoofdstad werken zijn verloren voor de cultuur als er geen werk meer is.
  • Al het bovenstaande plaatst kunst in Friesland decennia terug in de tijd. De situatie zal verslechteren tot ver voordat de titel Culturele Hoofdstad werd veroverd.

                    
Wat vinden wij dat er moet gebeuren om dit tegen te gaan?
                    
Korte termijn 2019 en 2020

  • Het is een drama dat er in Leeuwarden en Friesland geen geld voor kunst en cultuur bijkomt in 2019 en 2020. En dat de provincie zelfs al een voorschot neemt op bezuinigingen in de sector. Wat voor signaal is dit naar een kunstenveld dat zich op eigen kracht aan het vernieuwen is rond een ambitieus project als Culturele Hoofdstad? Ook gaat dit in tegen de landelijke trend dat er juist weer meer geïnvesteerd wordt in kunst. In 2019 en 2020 is er extra geld nodig om de festivals – met lokale en landelijke uitstraling – in de benen te houden. Om ze op hetzelfde ambitieniveau te houden als in 2018 of om die ambities verder aan te wakkeren. Om hun landelijke en lokale ambities te matchen, om het landelijke geld naar het Noorden te blijven trekken. Om ze zich verder te laten ontwikkelen. Kies voor de festivals - lokaal en landelijk, van filmfestival tot Greidhoek’ festival en van Oerrock tot Oerol -  en verhoog de beschikbare bedragen en de subsidieplafonds. En kijk op maat naar wat de festivals nodig hebben (en dat is niet altijd geld, soms betreft dat ook punten als regelgeving, vergunningverlening etc.)
  • Neem de festivals serieus als culturele motor en erken de belangrijke plek in de legacy van 2018. Bedenk daarbij dat een of twee magere tussenjaren – waarin alle festivals financieel terugvallen – een desastreuze uitwerking heeft op deze festivals en daarbij op de hele culturele sector in Friesland. Broodnodig nieuw elan wordt in de kiem gesmoord. Denk daarbij ook aan succesvolle, Europese prijswinnende innovatieprojecten als Innofest, die zonder deze festivals niet kunnen bestaan. Innofest is een gevolg van een sterke festivalsector, niet andersom.
  • Tref extra voorzieningen voor de festivals om 2019 en 2020 te overbruggen naar de nieuwe cultuurnotaperiode vanaf 2021. Zorg dat alle festivals in november 2018 – aan het einde van het Culturele Hoofdstad-jaar – weten waar zij aan toe zijn. Dan weten we meteen of Culturele Hoofdstad een nieuwe start is geweest of het einde van een beweging.

                    
Langere termijn 2021 en verder

  • Ook voor de langere termijn zijn investeringen nodig in kunst en cultuur. 2018 laat ons het belang zien van kunst en cultuur voor sociale cohesie, vestigingsklimaat, economie, rijkdom van leven etc. etc. etc. Leeuwarden en Friesland staan op de kaart! Durf in cultuur te investeren in de komende jaren en behoud de frisse wind die nu waait. Kijk daarbij voor financiering ook buiten het culturele domein en zie cultuur als drager van onze maatschappij.
  • De provincie is bezig met een herijking van de culturele infrastructuur. Dit is een belangrijke ontwikkeling. Er moet ruimte komen voor innovatie in een basisinfrastructuur die nu nog potdicht zit. In het voorstel aan provinciale staten staat nu dat de basis van het Friese kunstbeleid moet gaan over ‘cultuur als doel’. Waarin wij natuurlijk ook lezen; ‘kunst als doel’. Wij moedigen dit van harte aan.
  • Festivals moeten een weloverwogen rol krijgen in deze basisinfrastructuur en niet enkel worden weggestopt in aparte regelingen. Maatwerk per festivals is daarbij essentieel! Hetzelfde geldt voor de  gemeente Leeuwarden. Neem de tijd en spreek goed met het veld. Met de bestaande, maar ook met de nieuwe spelers. Wij pleiten voor een cultuurnota voor de 21e eeuw.
  • Belangrijke voorwaarden voor die vernieuwing is het werken met onafhankelijke adviesraden voor het  beoordelen en evalueren van de infrastructuur. Onlangs sprak Dr. Quirijn van den Hoogen (wetenschapper kunstbeleid) in Leeuwarden een keynote speech uit waarin hij een welgemeende ‘foei’ uitsprak aan overheden die hun culturele veld niet onafhankelijk laten toetsen. Gemeente Leeuwarden en provincie Friesland mogen zich daarbij aangesproken voelen, omdat deze toetsing tot nu nog niet heeft bestaan. Wij moedigen het aan zij zich hier nu wel op aan het oriënteren zijn in het kader van We the North.
  • Zorg dat de sector niet tegen zichzelf wordt uitgespeeld. Het is veel te makkelijk om ruimte te creëren door kaasschaafmethodes toe te passen, lukraak bestaande instellingen op te doeken of bijvoorbeeld een festival als Oerol te korten om ruimte voor andere festivals te maken. Je kort toch niet op hét grote landelijke culturele merk dat je in huis hebt!? Bekijk hoe de culturele sector opnieuw zou kunnen worden ingedeeld met behoud van alle krachtige schakels. Van Harmonie tot Popfabryk. Van Keunstwurk tot Asteriks. Maar neem daar ook vooral de tijd voor, zodat het kunstenveld helemaal klopt in 2021. Wij sluiten ons daarmee aan bij de oproep van de rest van de sector.

                    
Tjonge, wat blazen die festivals hoog van de toren!
                    
Ja, wij beseffen ons dat we kort door de bocht zijn, maar er is dan ook geen tijd meer voor diplomatie. In de komende maanden wordt de toekomst van kunst in Friesland voor de komende decennia bepaald en wij zijn bang dat er keuzes worden gemaakt voor eenmaligheid en enkel cultuur als middel voor andere maatschappelijke doelstellingen.
                    
Wij concluderen dat het echt nu of nooit is voor (regio-overstijgende) kunst en cultuur in Friesland. Wij zijn positief, het kán nog! Maar het is kantjeboord. Als dit niet lukt nu, als initiatief nu niet beloond wordt (bottom up!), dan gaan cultuurmakers weg, en vallen we decennia terug in de tijd. Dan gaan na 2018 de luiken in Friesland weer dicht en blijft de identiteit van de Friezen voor de buitenwereld gelijk staan aan de Elfstedentocht die al in geen twintig jaar gereden is en het recentelijk blokkeren van een snelweg om verandering buiten te houden. Want zo hard is de wereld, zonder kunst.
                    
Marelie van Rongen en Kees Lesuis – Oerol
Mark Hospers en Stephanie Kemper – Explore the North
Bianca Pander en Sjoerd Bootsma – Welcome to The Village
Yoram Ish-Hurwitz en Harm Witteveen – Oranjewoud Festival
Arnout de la Houssaye en Ferry Roseboom – Into the Great Wide Open
Jacqueline Schrijver en Fredau Buwalda - Noordelijk Film Festival
Inge Imelman - Simmerdeis
Paul van Berlo - Into the Void, Into the Grave
Wiebe Kootstra - Psy-Fi, Promised Land en Luna
Margret Havinga - UIT! festival
Arthur Oostvogel en Margret Havinga - Fries StraatFestival

Ondersteund door onze partners:
Stef Avezaat - De Lawei
Robert Bangma - Academie voor Popcultuur
Ira Judkovskaja en Valentijn Fit - Tryater
Tia van der Velde - Jeugd Dans Opleiding Fryslân
Iris Bos en Koen Haringa - Podium Asteriks
Paul Giesen - De Popfabryk
Hilde Mulder - Meeuw Jonge Theatermakers
Douwe Zeldenrust - Keunstwurk